Tại sao đức Phật lại nói: “kẻ thù lớn nhất đời người là chính mình”? phần 1

I. ĐẶT VẤN ĐỀ:
Khi bước chân con người đã ghi dấu trên khắp các lục địa, “đôi cánh” công nghệ đưa trí tuệ nhân loại chinh phục bầu trời và khoa học vén mở bức màn bí ẩn của lòng đại dương sâu thẳm, chúng ta tưởng chừng như không còn nơi nào không có bóng dáng con người; song không gian nội tâm mênh mông sâu thẳm trong lòng người thì vẫn là miền đất chưa được khám phá tường tận. Con người luôn hướng ra bên ngoài, cố tìm hiểu và chinh phục ngoại cảnh trong khi chính bản thân mình thì còn chưa hiểu hết, chưa “tỉnh thức” thì làm sao chinh phục được chính mình. Và BS Prashant V.Kakode nói: “Con người còn luôn mãi khổ đau một khi chưa tỉnh thức”.
Hoà Thượng Kim Cương Tử có trích ra 14 lời dạy của Phật mà lời đầu tiên là: “Kẻ thù lớn nhất đời người là chính mình”. Câu này khiến không ít người thắc mắc, thậm chí nói là vô lý! Vậy chúng ta thử phân tích kỹ câu này xem nó có đúng sự thật không vì đây cũng là điều mà Đức Phật nhắc nhở chúng ta phải luôn luôn suy xét thật kỹ bằng trí của chính mình trước khi chấp nhận một điều gì dù lời đó là của bất kỳ ai, kể cả của Đức Phật.
II-PHÂN TÍCH CÂU TRÊN:
Theo tôi, hai chữ quan trọng nhất trong câu này là chữ “kẻ thù” và “chính mình”.
A.KẺ THÙ: Kẻ muốn chống đối, phá đám, làm hại người khác. Chữ này ngược lại với chữ “bạn” nghĩa là người thuận theo mình, luôn giúp đỡ mình về mọi mặt và vì hạnh phúc của mình. Tuy nhiên, trên thực tế, có những trường hợp tưởng là thù mà thật ra là bạn và ngược lại. Do đó, ta không nên xét hình thức bên ngoài qua lời nói và hành động mà nên tìm hiểu kỹ tâm ý của người đó trước khi kết luận.
B.CHÍNH MÌNH: Chữ này có nghĩa là “Cái Tôi”, “Cái Ta”, “Ta đây”, “Ta”, “Cái Ngã”, “Ngã” v.v… Đây là chữ quan trọng nhất trong câu này vì nếu mình có thể trả lời được cái “chính mình” đó là ai thì ta mới biết thật sự nó là bạn hay là thù.
B1/Vậy thì Ta là ai? Bạn có bao giờ tự đặt câu hỏi này không?
Tôi tin là có rất nhiều người sống cho đến cuối đời cũng không hề thắc mắc mình là ai cả. Khi được hỏi “bạn là ai?” thì hầu hết người được hỏi sẽ lúng túng vì thật ra đây không phải là câu dễ trả lời. Có người phản ứng lại bằng cách nói người kia lẩm cẩm và trả lời: “Tôi là tôi chứ còn là ai nữa !”.
Thậm chí có người cho rằng cứ sống theo lẽ tự nhiên, vô tư, chuyện gì đến thì đến, kể cả cái chết, đừng thắc mắc gì cả. Nhưng thật sự trong giờ hấp hối, họ có bình tĩnh được không? Họ như những con đà điểu chui đầu vào cát mà tưởng rằng đã thoát được nguy hiểm. Nhưng đó là sai lầm vì nghiệp báo theo mình như bóng với hình. Con người khác súc vật ở chỗ chúng ta có lý trí nên chúng ta không nên buông xuôi để tiếp tục trôi mãi trong vòng sinh tử luân hồi. Ta không nên chạy theo cảnh nữa mà phải biết dừng lại, quay trở về chính mình để tỉnh thức, biết rõ “con người thật” của mình từ đó mới đạt được Chân hạnh phúc.
Đa số tin rằng mình có một cái tôi bằng xương bằng thịt độc lập với mọi người khác, có những suy nghĩ riêng biệt, muốn làm gì thì làm nghĩa là làm chủ được mình, có sự tự do quyết định vận mệnh của mình (libre arbitre) và đặc biệt là một số người tin là mình có một linh hồn tách biệt với thân xác, khi thân xác này hoại diệt thì linh hồn vẫn tồn tại mãi.
B2/Vậy thì theo Đạo Phật, ta (Ngã) là gì?
Ngã gồm 5 uẩn (aggrégat). (“Uẩn” nghĩa là sự tập hợp thành một nhóm, còn được gọi là “ấm” nghĩa là che mờ. Đó là vì các yếu tố ở mỗi uẩn, một khi tập hợp lại tác động lẫn nhau rất khó cho ta phân biệt rõ chính yếu tố nào trong một uẩn là yếu tố chủ động còn yếu tố nào ở một uẩn khác là yếu tố phụ thuộc). 5 uẩn đó là Sắc, Thọ, Tưởng, Hành và Thức.
Sắc là nói về Thân xác nghĩa là phần vật chất, còn phần tinh thần gồm 4 uẩn còn lại.
1/Sắc (corps) là phần vật chất mà mắt mình nhìn thấy và thường được người ta chia ra 3 phần: đầu, mình và chân tay. Sắc do tứ đại tạo thành. (Đại có nghĩa là lớn nghĩa là 4 thứ gặp được khắp nơi trong vũ trụ: Đất, Nước, Gió, Lửa).
-Đất tượng trưng cho thành phần đặc như xương, cơ, các tạng đặc, mô mềm .
-Nước tượng trưng cho thành phần dịch trong và ngoài tế bào, máu, các dịch tiết v.v…
-Gió tượng trưng cho hơi thở, ợ, ngáp, hắt xì…
-Lửa tượng trưng cho sức nóng trong người (thân nhiệt của chúng ta trung bình là 37 độ C) và năng lượng do biến dưỡng thức ăn. Trung bình cơ thể con người cần 1800 calories/ngày. Người lao động nhiều có nhu cầu nhiều hơn 5500 calories/ngày.
Về phương diện Y học (cơ thể học và sinh lý học), chúng ta thấy Đức Phật đã nêu lên đầy đủ các đặc tính chính của thân thể con người.
2/Thọ (sensation) nói về cảm giác mà con người có được khi tiếp xúc với ngoại giới bằng các giác quan và bằng sự tiếp xúc qua da như tê, nhức, đau, nóng, lạnh, dễ chịu, sung sướng. Đây là tính cảm nhận lạc-khổ-xả thể hiện động lực tình cảm.
3/Tưởng (perception) là tất cả tri giác được nhận thức bên trong tâm qua sự cảm xúc nơi các giác quan, như các sự thấy, nghe, ngửi. Các hình ảnh cũng có thể do sự suy diễn, tưởng tượng mà ra. Tưởng tuỳ thuộc xúc và thọ mà sinh khởi nên tri giác về thế giới vật lý hay tâm lý mang nhiều tính chủ quan, sai lầm dẫn đến khổ đau.
4/Hành (formations mentales) là tất cả các biến chuyển lần lượt xảy ra bên trong tâm ý đưa đến các hành động ở bên ngoài, nơi thân và miệng, như các động tác của tay chân, như lời nói nơi miệng lưỡi. Đây là tính thúc đẩy các suy tưởng nơi tưởng uẩn, bao gồm tiếp nhận hoặc loại trừ, tạo thành nghiệp lành hay ác.
5/Thức (conscience mentale) nói về sự hiểu biết nơi tâm ý, hoặc về cảnh vật bên ngoài hoặc về các thay đổi trong nội tâm. Đây là khả năng hiểu biết, phân biệt về cảm giác hay tri giác phát hiện khi các giác quan (căn) tiếp xúc với những đối tượng (trần).
Bốn uẩn Thọ, Tưởng, Hành, Thức có liên hệ bên trong hợp thành phần tinh thần. Vậy thì cái gọi là Ta đâu phải là một cái gì thuần nhất mà là tập hợp của nhiều thành phần tạo nên thể xác và tinh thần của con người.
Nói một cách khác, để dễ hiểu hơn, tôi xin phép xét cái Ta qua 3 tiêu chuẩn sau đây:
1/Xét về không gian:
a/Về thể xác, các thành phần đất, nước, gió, lửa chỉ là do vay mượn từ bên ngoài bằng chứng là những thức ăn sau khi vào miệng, sẽ được nghiền nát rồi tiêu hoá, cuối cùng các chất bã được thải ra ngoài hoặc không khí hít vào phổi sau khi đã diễn ra sự trao đổi dưỡng khí với thán khí thì sẽ được thải ra ngoài. Mỗi ngày, ta hít thở 26000 lần và cần một lượng không khí là 12.000 lít. Rồi cái vòng đó lại tiếp diễn. Có cái gì thật sự là của mình đâu? Đó chỉ là sự vay-trả, trả-vay mà thôi.
b/Về tinh thần, các ý kiến cho là mình nghĩ ra thật tình có phải của chính mình không hay là do vay mượn từ nhiều người rồi mình thêm thắt vào. Điều này thấy rất rõ trong các bài giảng, các luận văn. Tuy nhiên, tôi không phủ nhận những nghiên cứu khoa học kỹ thuật có tính tiên phong, những sáng chế làm thay đổi cuộc sống.
2/Xét về thời gian:
a/Về thân xác, khi gặp mặt người quen hàng ngày, ta thấy không có sự khác biệt. Nhưng nếu gặp lại người thân sau trên chục năm xa cách thì đó lại là chuyện khác. Ta chỉ cần giở quyển “album” gia đình ra xem lại chính mình lúc mới vài tháng tuổi, rồi lúc 20 tuổi, 40 tuổi, 60 tuổi thì ta thấy khác nhau rất nhiều, phải không? Vẫn là mình đấy nhưng sao khác nhau quá, về kích thước, về trọng lượng, về hình dạng… mặc dù còn những nét hao hao.

Vậy trong 4 hình đây, KHOÁNG là ai?

Nếu bảo là tất cả đều là KHOÁNG thì vô lý vì KHOÁNG chỉ có một người mà thôi. Còn nếu bảo chẳng có ai trong 4 hình này là KHOÁNG thì lại càng sai vì rõ ràng đây là hình chụp một người qua nhiều thời kỳ khác nhau.
Xét về mức vi mô, các tế bào trong cơ thể chúng ta thay đổi từng giờ, từng phút, từng giây tuỳ theo loại. Trong một giây đồng hồ, biết bao tế bào chết đi thì lại có biết bao tế bào được sinh ra. Thân xác của chúng ta thay đổi liên tục. Chỉ sau một tháng là thân xác của chúng ta không còn là thân xác cũ nữa nhưng chúng ta đâu hề biết, chúng ta cứ tưởng nó vẫn vậy. Vật chất không ngừng thay đổi !
b/Về tinh thần, khi bắt đầu tập ngồi thiền, chúng ta thấy có biết bao suy nghĩ lướt qua trong đầu chúng ta. Thật vậy, có biết bao nhiêu “niệm” (ý nghĩ) hiện lên rồi biến mất trong một giây đồng hồ; Đức Phật còn dùng từ “sát na” để chỉ một đơn vị thời gian rất nhỏ. Các niệm của chúng ta thay đổi từng sát na. Có những ý nghĩ mà ta quyết như “đinh đóng cột” nhưng sau khi tự mình xét lại hoặc bị người khác thuyết phục, ta quay ngoắt lại 180 độ. Vậy thử hỏi cái Ta nó ở đâu?
Có lúc, tôi ví cái Ta như một dòng sông. Đứng ở một điểm nhìn, ta thấy dòng sông vẫn vậy nhưng nếu quán sát sâu xa thì ta thấy ở điểm đó, không còn là cùng các giọt nước ở trong giây trước so với giây sau.
Cái ta cũng còn có thể được ví như một vòng lửa tạo ra từ cách xoay tròn 360 độ một sợi dây mà ở đầu tận cùng có buộc một cục đá được bao bởi một bùi nhùi có tẩm dầu đang cháy. Khi quay thật nhanh, ta có cảm tưởng như có một vòng lửa thực nhưng sự thật không phải vậy. Vì thế, cái ta cũng chỉ như vòng lửa, chỉ là ảo ảnh mà thôi.
Cuối cùng, ta có thể ví cái Ta như một cuộn phim gồm hàng vạn, hàng triệu hình chụp nhưng khi được quay mau thì ta thấy sống động như thật vậy.
3/Xét về chủ thể:
Nếu nói cái Ta có thực thì ta phải làm chủ nó. Ta phải điều khiển nó theo ý muốn của ta. Nhưng thật sự có phải vậy không?
Nếu ta là chủ của thân xác ta thì ta có thể bảo trái tim ngưng đập một lát không, các quai ruột không co bóp nữa, dòng máu xoay theo hướng khác hoặc tạm ngưng chảy được không?
Nếu ta là chủ của thân xác ta thì
- ta muốn cơ thể mãi mãi trẻ trung nhưng sao nó lại cứ già đi?
- ta muốn cơ thể luôn khoẻ mạnh nhưng sao nó lại cứ bệnh hoạn?
- ta muốn sống mãi mãi nhưng sao nó lại chết?
Vậy thì cái Ta chính là cái ý thức (chứ không phải là một thực thể vật chất) về thân tâm qua tất cả các hành động của thân, khẩu, ý. Chính những hành động này làm con người sống động và được các người chung quanh biết đến và cũng chính những hành động của thân, khẩu, ý tạo thành nghiệp thức chẳng những ảnh hưởng ngay trong kiếp hiện tại mà còn có hậu quả đến việc tái sinh trong tương lai theo định luật bất biến của Sinh tử-Luân hồi. Tóm lại, cái Ta:
*chỉ là tập hợp của ngũ uẩn, gồm những chất nạp vào và thải ra giữa bên ngoài với bên trong cơ thể, không hề có một thực thể thuần nhất.
* thân thể cũng như tinh thần của ta thay đổi liên tục theo thời gian.
* không hề có một chủ thể. Đây chính là Lý VÔ NGÃ của Đạo Phật.HET=NAM MO BON SU THICH CA MAU NI PHAT.( 3 LAN ).TAM THANH.MHDT.4/6/2012.